„Убавата жена не бара внимание, го привлекува со природноста“: Славчо Максимовски со изложба на портрети на македонски дами во Загреб

Во време кога уметноста се бори да остане автентична, а општеството постојано ја преиспитува женската улога, Славчо Максимовски тивко, но моќно создава свет во кој жената не е само мотив  туку еден од најважните културни столбови на нашиот народ.

Неговиот проект „Убавите жени на мојот народ“, инспириран од истоимената песна на Блаже Конески, повторно оживува пред меѓународната публика, овојпат во Загреб, каде македонскиот уметник претставува нов циклус од 27 портрети на македонски жени.

По претходната успешна изложба посветена на 29 истакнати Македонки, Максимовски се враќа со визуелна приказна која уште подлабоко го истражува архетипот на македонската жена: нејзината тивка храброст, духовната вертикала, нежноста што го носи домот и борбеноста што го движи секојдневието. Овие нови портрети не се само ликови – тие се психолошки простори, ткиво од светлина, сенка и исконска женска енергија.

За Фемина, Максимовски зборува со нежност, со смирен авторитет и со ретка способност да препознае длабочина таму каде повеќето гледаат само лик.

Вашиот проект „Убавите жени на мојот народ“ ја слави македонската жена како уметничка и културна симболика. Што беше почетниот импулс да почнете токму ваква визуелна приказна?

Сакав да создадам галерија од лица и интимни психологии што не се само портрети, туку визуелни метафори

Почетниот импулс не беше една слика, туку едно чувство – она тивко внатрешно треперење што го имаш кога ќе препознаеш нешто што е твое, а сепак поголемо од тебе. Кога случајно ми дојде да ја слушнам песната на Блаже Конески едно лето во Валенсија, далеку од својата земја ми се случи токму тоа, во тие стихови ја почувствував и нежноста и цврстината на македонската жена – не како идеализирана фигура, туку како жив симбол што го носи целиот наш културен свод на своите раменици.

Таа дистанца – да гледам кон мојата земја од друг град, од друга светлина, ми помогна да ја видам појасно. И така се роди идејата да ѝ се вратам со визуелна приказна која ќе биде истовремено интимна и архетипска. Сакав да создадам галерија од лица и интимни психологии што не се само портрети, туку визуелни метафори: на секојдневната храброст, на достоинството, на убавината што не се наметнува, туку се живее.

Проектот „Убавите жени на мојот народ“ затоа започна како еден вид одговор – личен, а сепак колективен. Одговор на прашањето: како изгледа коренот кога ќе го погледнеш оддалеку? И како можеш да му се поклониш со боја, светлина и линија, без да го заробиш, туку само да го прославиш? На свој начин, помалку спротивставен од оној на кој ги гледал Конески жените од неговото време.

Ова е еден вид продолжение на минатата уметничка изложба која имаше 29 успешни македонски жени. Сега прикажувате нови 27 жени, од кои дел и познати јавни личности. Кога ги избирате жените кои ги портретирате, што барате во нив – лична приказна, енергија, карактер, или нешто подлабоко што не се гледа на прв поглед?

Портретот не е документ, туку огледало – однатре кон надвор

Ова е долг процес на уметничко и психолошко истражување, но понекогаш ми се чини дека изборот не го правам јас, туку портретите сами се повикуваат да бидат создадени. Македонија секако изобилува со жени кои заслужуваат големо внимание и почит, а бројката секако е поголема од оваа која ја имаме досега. Не само оние кои ѝ се познати на јавноста, туку и многу од нив кои само навидум изгледаат како обични жени, a во себе чуваат значајни и длабоки траги.

Овие нови 27 лица не се само биографии или општествени улоги, тие се различни тоналитети на една иста мелодија што ја носи македонската женска суштина.

Кога ја избирам жената што ќе ја преточам во визуелна приказна, не барам само карактер, ниту само енергија. Гледам дали има нешто во нејзиното присуство што вибрира со она древното, тивко чувство – нешто што не може да се формулира со зборови, но може да се почувствува како допир на светлина. Личната приказна е важна, но не е пресудна, пресудна е длабочината со која таа приказна ја носи, начинот на кој нејзиниот поглед сведочи за невидливиот напор, невидливата љубов, невидливото достоинство.

Барам една искра што постои пред да се именува: архетипска мекост, неподготвена храброст, природна интелигенција, јасна моќ. Тоа е моментот кога личноста преминува во симбол, кога реалната жена станува мост кон нешто колективно.

Така, изборот станува повеќе духовен отколку формален. Портретот не е документ, туку огледало – однатре кон надвор. И кога ќе го почувствувам тоа внатрешно трепнување, знам дека сум ја нашол следната жена која ќе зборува преку боја и светлина она што зборовите тешко го опишуваат.

Што ве фасцинира кај македонската жена како мотив – традицијата, современата храброст, духовноста, нежноста, борбеноста…?

Како мотив, македонската жена ми е неоткриена карта

Она што ме фасцинира кај македонската жена не е еден поединечен мотив, туку противречноста што таа ја носи без да се обиде да ја усогласи. Таа не се стреми да биде идеална – таа просто е, и токму затоа станува симбол.

Традицијата кај неа е топлината што ја носи во движењето: како се смее со длабочина што мириса на исконот и на минатото. Современата храброст пак е тивка и непокажлива – таа не маршира, туку истрајува, гради, се носи со животот со некоја природна вертикала што мене ме инспирира повеќе од секој патетичен повик.

Духовноста ѝ е вкоренета, а нежноста ѝ е силна, борбеноста ѝ е мека. Има чудесна способност да биде кревка без да биде кршлива и силна без да стане агресивна.

Можеби најмногу ме фасцинира тоа што македонската жена не се дефинира преку нагласи, туку преку присуство. Во нејзиниот поглед има истовремено и траги на мрак од некое минато и сосема современа светлина која предизвикува. Таа е и корен и хоризонт.

Како мотив, таа ми е неоткриена карта: секој пат кога мислам дека сум ја разбрал, таа ми покажува уште еден слој – уште една боја, уште една тишина, уште една сила. И токму таа неисцрпност ме држи во создавањето како централен елемент.

Во времиња кога женската улога е постојано предмет на општествени дебати, како уметноста може да биде простор каде жената не е само инспирација, туку глас и став?

Кога портретирам, не барам да ја „претставам“ жената, туку да ѝ дозволам да се изрази преку боја, текстура, суштина, поглед

Уметноста, барем онаа што се раѓа од искреност, има еден редок дар: Таа не мора да влегува во дебата за да каже нешто суштинско. Во времиња кога женската улога често се анализира, и расправа, уметноста може да биде тивок, но радикален простор каде жената не е „тема“, туку субјект.
За мене, тоа значи да се создаде поле каде жената не се гледа низ наметнати рамки, туку низ сопствената светлина. Кога портретирам, не барам да ја „претставам“ жената, туку да ѝ дозволам да се изрази преку боја, текстура, суштина, поглед. Уметноста тука станува медиум, не медијатор. Наместо да ја користи како симбол, ѝ отвара простор да биде носителка на симболиката.

Во тој простор, жената добива глас, не затоа што уметникот ѝ го дава, туку затоа што тој конечно замолклнува доволно за да ги чуе нијансите што таа веќе ги носи. Таа станува став кога ќе се дозволи да биде сложена: силна и ранлива, модерна и архетипска, конкретна и митска во исто време. Уметноста ја овластува токму преку тоа што ја прифаќа нејзината противречност како форма на мудрост, не како недостаток.

На крајот, уметноста може да го направи она што општествените дебати често не успеваат – да создаде простор каде жената не треба да биде објаснета, ни оправдана, туку само да биде видена. И во таа видливост, таа веќе има глас. И став. И свет што јас само го преведувам во боја

Која е жената која најмногу ве инспирирала во вашиот живот?

Ме инспирира жената која не се претставува како хероина, но секој ден живее нешто херојско

Инспирацијата ја наоѓам во жената што знае да носи светлина и кога светот околу неа е темен, во жената што гради тишини во кои можеш да се одмориш, во жената што се смее целосно, а плаче без да бара сведоци. Таа што истовремено е стоплива и непоколеблива, што ја претвора кревкоста во сила, а мудроста во секојдневност.

Ме инспирира жената која не се претставува како хероина, но секој ден живее нешто херојско: мајката што ги носи сите грижи со раце што и натаму знаат да гушкаат; партнерка што ја чува топлината на домот во својот глас; другарката што те слуша без да те оценува; учителката што не предава само лекции туку и вертикала; жената што страда, но не се распаѓа; жената што сака, а не се предава.

Таа жена нема име, а ги содржи сите имиња. Не е една биографија, туку еден вид архитектура на човечноста.

И можеби токму затоа е најубава - затоа што инспирацијата не ја црпам од нејзината поединечна приказна, туку од начинот на кој низ неа се гледа светлината што ја носат сите жени – светлина што гради, лечи, држи и продолжува.

Каква треба да биде една убава жена според вас?

Најубавата жена е онаа што остава чувство, не впечаток

Убавата жена е онаа која не се обидува да биде убавина – таа едноставно ја живее. Таа носи мир во погледот, но истовремено искра што ја буди љубопитноста. Убавината кај неа е состојба на свесност: да знае кој е нејзиниот корен, но да не се плаши од сопствениот хоризонт. Да умее да замолчи кога треба, но да не отстапи кога вредностите бараат присутност. Да се смее со вистинска радост и да тажи со достоинство. Да го носи времето на лицето како приказна, не како страв.

Убавата жена е искрена – со другите, но најмногу со себе. Не бара внимание, туку го привлекува со својата природност.

Најубавата жена е онаа што остава чувство, не впечаток: чувство дека си се сретнал со некој чие постоење го прави светот малку потопол, малку посветол, малку повистински.

Изложбата во Загреб е значаен чекор. Како очекувате меѓународната публика да ја доживее македонската женска приказна?

Секоја од жените во приказната носи свој слој

Верувам дека меѓународната публика ќе ја доживее македонската женска приказна како нешто длабоко човечно и блиско – само носено во нијанси што можеби првпат ги среќаваат.

Очекувам да ја почувствуваат како пријатна топлина. Секоја од жените во приказната носи свој слој.

Меѓународната публика, верувам, ќе препознае нешто што ѝ е свое: мајката, сестрата, хероината без наслов, жената што живее меѓу традицијата и современоста. Но, во исто време ќе почувствува дека овие жени носат специфичен свет – свет што не е секогаш гласен, но е секогаш полн со смисла.

Сакам тие портрети да допрат до луѓето како мал мост: меѓу нашата култура и нивните искуства, меѓу нашите жени и нивните, меѓу индивидуалното и универзалното. Ако македонската женска приказна успее да ги отвори очите кон сопствената човечност на гледачот, тогаш изложбата не само што ќе биде меѓународна – ќе биде и длабоко лична.

И тоа е најголемиот чекор што можеме да го направиме.

Што се надевате дека посетителите ќе почувствуваат кога ќе застанат пред вашите дела – емпатија, восхит, разбирање, или можеби огледување во сопствената приказна?

Се надевам дека посетителите пред моите дела нема да почувствуваат само една емоција, туку еден вид внатрешно движење – како тивок бран што допира нешто во нив што не е секогаш лесно да се именува.

Емпатија? Да, но како препознавање на човечката длабочина во ликот пред нив. Восхит? Можеби, но не кон уметноста, туку кон она што жената го носи во себе – силата што не се објаснува, туку се доживува. Разбирање? Сигурно, но не рационално, повеќе како интуитивно согледување на една приказна што е истовремено индивидуална и древно-споделена.

А најмногу од сè, се надевам на огледување. Да се застане пред портретот и да се почувствува како свој – некоја жена од нивниот живот, некоја нивна рана или сила, некој момент на храброст, нежност или тишина што ја носат во себе.

Посакувам делото да не биде само прозорец во туѓа приказна, туку и огледало во нивната – место каде уметноста не зборува за жената, туку со гледачот што стои пред неа.

Ако го почувствуваале тоа — тоа мало, интимно допрено нешто — тогаш делото навистина ќе оживее.

Кога би требало со една реченица да ја дефинирате жената како уметничка инспирација, како би звучела таа дефиниција?

Жената како уметничка инспирација е праизворот каде човечкото и космичкото се прегрнуваат — жива метафора што ја потсетува уметноста дека суштинската светлина не се создава, туку се препознава.

Даница Караташова Илиоска / Femina.mk